11.04.2006
Македонија има голем број на иселеници на привремена работа во странство. Најголем број од нив или се заминати од неодамна или пак сеуште оддржуваат релативно јаки врски со Македонија како нивна матична земја. Повеќето се од машки род. Еластичноста на реалниот личен доход во државата е голема. Стапката на инфлација – незначителна. Црна берза на девизи практично и не постои.
Сите овие специфики ја прават Македонија земја која може да се надева на значителен прилив на парични средства по основ на иселенички дознаки. Ова оттаму што постои позитивна спрега помеѓу горенаведените чинители и големината на приливните средства.[1]
Иселеничките дознаки и се потребни на Македонија од повеќе причини. Тие придонесуваат за подобрување на платниот биланс. Тие помагаат да се прошири внатрешниот пазар преку зголемување на побарувачката на домашни производи, што повлекува и зголемено вработување. Понатаму, депонирани во домашни банки и други финансиски институции, тие значат достапен капитал за нови инвестиции. На крај, овие парични пратки претставуваат значаен извор на приход за семејствата на иселениците, чии членови продолжиле да живеат во матичната земја.
Заради овие причини, Македонија мора да тежнее да усвои и спроведе политика која, од една страна, ќе го максимизира приливот на ваквите дознаки во земјата, а од друга страна, ќе овозможи нивно рационално искористување, во насока на намалување на сиромаштијата и обезбедување одржлив економски развој.
Еден од начините за максимизирање на приливните средства е воведување задолжителни иселенички дознаки. На пример, можно е со закон да се задолжат иселениците на привремена работа во странство да депонираат во овластени банки дел од нивните месечни лични доходи. Доказ за исполнување на оваа обврска би се приложувал со барањето на продолжување или обновување на патните и други лични исправи. Понатаму, државата може да настојува да им обезбеди на домашните компании склучување работни договори во странство, а за возврат да бара таквите компании директно да депонираат во овластени банки дел од платите на нивните работници, остварени по основ на извршени работи од така-склучените договори со странство.
Сепак, имајќи го предвид приватниот карактер на иселеничките дознаки, посоодветен начин на кој што државата би можела да привлече зголемен број на приливни средства е преку давање определени повластувања и олеснувања. Еден таков начин е емисија на обврзници од страна на Народната Банка кои ќе им се понудат на иселениците со каматна стапка повисока од онаа на евро-депозитите и кои ќе се разменливи во ефектива со премија неколку проценти над дневниот курс. Истотака, овластени осигурителни фондови би можеле да им понудат на иселениците полиси по повластени услови доколку иселениците се осигураат во матичната земја или ги плаќаат премиите во странска валута.
Кога станува збор за државната политика насочена кон рационално искористување на приливните средства, таа пред се би можела да опфати царински и даночни олеснувања за оние повратници од странство кои имаат намера да увезат средства за производство и услуги и да започнат сопствен бизнис во земјата. Стапката на овие олеснувања би варирала во зависност од степенот на индустријализација на зоната во која повратникот има намера да инвестира. Во оваа смисла, повратниците исто така би можеле да добијат одобрение за инвестирање во извозно-ориентираните слободни економски зони, со цел да ги уживаат царинските и даночни ослободувања при увоз на машинерија и суровини. Понатаму, ваквата политика може да опфати менаџерски тренинг и дополнителни и поволни кредитни линии за повратниците кои имаат намера да започнат нов бизнис во земјата.
Во секој случај, пред Македонија да усвои и почне да спроведува било каква политика за максимизирање на приливот на иселенички дознаки и овозможување нивно рационално искористување, таа треба да настојува да го подобри своето макроекономско портфолио и да изнајде начин да ја зголеми исплатливоста на инвестициите. Ова оттаму што економиите кои се слаби и нестабилни го дестимулираат приливот на иселенички дознаки, а истиот ефект го има и бавниот поврат на вложените средства.
[1] Имено, колку што е поголем бројот на иселеници на привремена работа во странство, дотолку расте и бројот на иселенички дознаки. Со подолг престој во странство, врската на иселениците со својата матична земја слабее, а колку послаба е таа врска дотолку помал е бројот и износот на иселенички дознаки. Истотака, утврдено е дека бројот и износот на иселенички дознаки е дотолку помал колку што е поголем бројот на иселеници од женски род. Колку поеластичен е реалниот личен доход во државата, дотолку позастапени се иселеничките дознаки. Големата стапка на инфлација негативно влијае врз бројот и износот на иселенички дознаки. Пораст на црно-берзанската премија (разлика помеѓу црно-берзанскиот и официјалниот девизен курс) за 10% повлекува намалување на званичните иселенички дознаки за 3%.
MAQEDONIA DHE DËRGESAT E EMIGRANTËVE NË TË HOLLA
Gjendjet, faktorët dhe propozimet per politikat e ardshme
Maqedonia ka një numër të madh të mërgimtarëve në punë të përkohshme jashtë vendit. Numri më I madh I tyre ose kanë shkuar para ca kohësh ose ende mbajnë lidhjet relativisht të forta me Maqedoninë si vend atdhe i tyre. Me shum janë të gjinisë mashkullore. Elasticiteti I të ardhurave personale reale në shtet është I madh. Shkalla e inflacionit është – e jashtezakonshme. Berza e zezë e devizave prraktikisht dhe nuk egziston .
Të gjihta këto specifika e bëjnë Maqedoninë vend që cili mund të shpresoj derdhje të rëndësishme e parave me bazë të dërguara nga mërgimtarët. Kjo, nga ajo që egziston zgjidhje në mes aktorët e lartëpërmendur dhe sasia e parave të dërguara..[1]
Dëgesat e emigrantëve në të holla janë të nevojshme për Maqedoninë, nga shumë mënyra. Ata kontribuojnë për përmirësimin e billansit pagues. Ata ndihmojnë të zgjërohet pazari I brendshëm nëpërmjet zmadhimit të kërkesës së prodhimeve vendore, e cila tërheq dhe zmadhimin e punësimit. Më tutje, të deponuara në bankat vendore dhe institucionet tjera financiare, ata janë kapital I kapshëm për investicione të reja. Në fund, këto dërgesa parash paraqesin burim I rëndësishëm I të ardhurave për familjet e mërgimtarëve, anëtarët e të cileve vazhdojnë të jetojnë në atdheun e tyre.
Për shkak të kësaj Maqedonia patjetër duhet të drejtohet të kap dhe zbatoj politikë e cila, nga njëra anë ,do ta maksimizoj derdhjen e parave të këtilla në vend, kurse nga ana tjetër, do të mundësoj shfrytëzimin racional të tyre, në drejtim të zvoglimit të varfërisë dhe sigurimin e zhvillimit ekonomik.
Një nga mënyrat e maksimalizimit derdhjeve të parave, është zbatimii I patjetërsueshëm të parave të mërgimtarëve. Shembull, mundet me ligj të detyrohen, mërgimtarët në punë të përkohshme jashtë vendit të deponojnë në banka pjesë nga të ardhurat e tyre mujore. Argument për plotësimin e kësaj detyre do tu tregoheshte me kërkesë për vazhdueshmëri ose riparim të dokumnteve personale. Mëtutje, shteti mund tju sigurojë kompanive vendore marveshje për pune jashtë, kurse për rimbursim të kërkojnë kompanitë e tilla direkt të deponojnë në banka të autorizuara pjesë nga rogat të punëtorëve të tyre, të bëra në bazë të punëve të kryera nga kontratat e nënshkruara jashtë.
Megjithatë, duke marë parasysh karakterin privat të parave të dërguara nga migrantët, mënyra më adekuate me çka shteti mund të tërheqë numër të madh të hollave dërguar nga migrantët është dhënja e autorizimeve dhe lehtësimetë caktuara. Një mënyrë e tillë është misioni I fletëobligacioneve nga ana e Bankës Popullore që do tju ofrohen mërgimtarëve më shkallë inflacioni më e lartë nga ajo e evro-depozitët dhë të vcilat do të jenë këmbyese në efektivë, me premi disa procent mbi kursin ditorë. Poashtu,Fonde të sigurimit të autorizuar do të mund tu ofrohen polise me kushtë të autorizuara në qoftë se mërgimtarët sigurohen në shtetin amë ose I paguajnë premitë në valuta të ndërkombëtare.
Kur bëhet fjalë, për politikën shtëtërore e drejtuar në shfrytëzim racional të parave të dërguara,, ajo para së gjithash mund të përfshijë lehtësime doganore dhe tatimore për ata mërgimtarë që kanë ndërmend të kthehen, mjete prodhuese dhe shërbime dhe të fillojnë biznes te tyre në vendin tonë. Shkalla e këtyre lehtësimeve mund të sillet mvarësisht nga shkalla e industrializimit të zonës në të cilin mërgimtari I kthyer ka ndërmend të investojë. Në këtë kuptim, emigrantët e kthyer mund të fitojnë leje për investim në zonat e lira orientura-eksportuese, me qëllim ti përjetojnë lirimet doganore dhe tatimore gjatë importite të makinerisë dhe lëndëve. Kështu që , Politika e tillë mund të përmbajë trajnime menaxherësh dhe kredite plotësuese për emigrantët të cilat kanë qëllim të fillojnë biznes në vend.
Ne çdo rast, para se Maqedonia të miratoj dhe të filloj të implementoj çfarë do lloj politike për maksimalizimin e parave të dërguara nga mërgimtarët dhe mundësinë e shfrytëzimit të tyre racional , ajo duhet të drejtohet ti përmirësoj prtfolion e saj makroekonomike dhe të gjejë mënyrën të zmadhojë llogarinë për të investuar-uese . Kjo rjedh nga ajo që ekonomitë të cilat janë të dobta dhe jo stabile e destimulojnë dërgimin e parave nga mërgimtarët, kurse efektin e njëjtë e kanë , kthimi I ngadalshëm I mjetëve të investuara.
[1] Sa është më I madh numri I emigrantëve më punë të përkohshme jashtë vendit, aq më shum ritet numri parave të dërguara nga to. Me qëndrim më të gjatë jashtë, lidhje e emigrantëve dobësohet, a sa më e dobët të jetë lidhja aq më e vogël është sasia paravë ë dërguara. Poashtu është vërtetuar se numri dhe sasia e parave të dërguara nga mërgimtarët është aq më e vogël, sa që është më I madh numri I mërgimtarëve të gjinisë femrore. Sa, më elastik janë të ardhurat përsonale reale në shtet, aq më të përfaqsuara paratë të dërguara nga migrantët. Shkalla e larte e inflacionit ndikon negativisht në numrin dhe shumën e përgjithshme të paravë të dërguara. Ritje në premin e berzës(dallimi midis berza e zezë- kurse official idevizës) së zëzë -për за 10% tërheq zbritjen etë famshmëve dërgim të parave për 3%
