12.02.2007

Официјалните податоци за невработеноста, од почетокот на транзицијата во Македонија постојано се зголемуваат. Ова е најголемата причина зошто повеќето од младите сакаат да си го најдат чарето негде надвор, пред се во Западна Европа.
Ваквиот тренд на емигрирање е познат уште во времето на социјализмот, особено кај албанската популација, кога тие не беа дел од индустријализацијата, државата не ги стимулираше во образованието за од нив да направи чесни граѓани и кога од државата немаше интерес за тоа што се случуваше во „албанскиот дел“. Сето ова објаснува една драматична промена во последните декади (масовната емиграција на Албанците во западноевропските држави).
Денес е многу тешко да се најдат точни податоци за тоа колку вкупно македонски граѓани живеат во странство. За жал, со точни податоци не располага ниту една релевантна институција во земјата. Посебен проблем е тоа дека многумина наоѓаат и нелегален пат само за да стигнат во една од западноевропските земји. Нема доволно и прецизни информации за емиграцијата кај Македонците, додека кај Албанците најчестата констатација е дека секое семејство во село и секое второ семејство во град имаат по еден вработен надвор од земјата.
Меѓутоа, и покрај се, не треба да се заборави нивната улога и помош што ја испраќаат за нашата земја. Само во Гостивар таа сума е значително голема и стигнува до 23-33 милиони евра годишно, додека според официјалните податоци од Народна банка на национално ниво е 863 милиони евра. Голем број албански семејства се одржуваат од дарежливоста на гастарбајтерите, испраќањето пари ! Но, сепак, емиграцијата и парите испратени од емигрантите го помагале животот, но не влијаеле во развојот на земјата.

Многу е тешко точно да се мерат количеството пари што ги праќаат гастарбајтерите. Нема доволен интерес од страна на ниту една влада, односно помеѓу економистите и креаторите на политики, за испратените пари од страна на гастарбајтерите, а од друга страна е многу тешко да се проучи испраќањето на партиите од страна на мигрантите, бидејќи еден од проблемите при истражувањето на дознаките од странство е тешкотијата при одредувањето на нивната точна вредност, особено ако се земе предвид дека голем дел пари се испраќаат по неформални канали, кои не се регистрирани во Централната банка или соодветното министерство.
Центарот за истражување и креирање политики (ЦИКП) во своето истражување на темата „Локален економски развој во општината Гостивар“, дојде до податоци за релевантноста на парите што ги префрлат емигрантите во нивниот роден град или село во оваа општина, или пак ги трошат или инвестираат за време на своите кратки престои. Тие пари се од пресудно значење за економијата, која е во период на посттранзиција.
„Инвестирајте во Македонија – нов бизнис-рај“ беше последната кампања на Владата, за македонските бизнис-потенцијали, која се спроведува преку 50 водечки весници, од кои 21 од ЕУ. Никој не објаснува колку скапо чини оваа кампања, а од друга страна, забораваме на нашите граѓани-печалбари што живеат и работат токму во овие земји. Се заборава на нив или, пак, нивниот потенцијал за инвестирање во Македонија.
Иако важноста на помошта од миграцијата е неизбежна во контекст на макроекономската стабилност, меѓутоа нивното влијание во економијата никогаш не е анализирано во макроекономски аспект. Недостигот „од јавните инвестиции -јавни добра“ од страна на државата е исто така еден голем проблем, за кој било инвеститор, макар и да трошиме голема сума пари за промоција, на нашата земја како „нов бизнис-рај во Европа“ кој било инвеститор да доаѓа, а исто така и за гастарбајтерите, кои сигурно се навикнати на европски услови, не би можеле да ги разберат проблемите: нема доволно вода, струја, неасфалтирани улици… и така натаму.
ЦИКП, со истражувањето што го спроведе во Гостивар, дојде до сознание дека токму овие дознаки влијаат во издигнување на домашниот стандард и намалување на сиромаштијата. Но, главно, тие се трошат на изградба на куќи или се прават свадби и таквите средства немаат влијание врз економскиот развој. Но, сепак, има случаи каде што беа отворени производствени компании од страна на емигрантите-повратници што ги искористија технолошката предност и знаење што ги стекнале во земјите на Западна Европа, неизбежно е да се истакнат „Гудалат“, производител на сокови, и „Фејзи“, производител на млечни производи, нивните примери покажуваат дека емигрантите треба да придонесат за создавање одржлив сектор на мали и на средни претпријатија.
Приватниот сектор е тој што ја има улогата да го води процесот на економскиот развој, но важно е владата да обезбеди рамки и услови што ќе им овозможат на компаниите да конкурираат на меѓународните пазари и бизнис-клима за инвестиција.
Досега дознаките помагаа за издигнување на домашниот стандард и намалување на сиромаштијата, но тие исто така можат да бидат значаен извор за економскиот развој и идните инвестиции. За жал, печалбарите досега не го привлекле вистинското внимание од страна на која било влада во Македонија.
Затоа, да не ги заборавиме нашите печалбари, и да ги спомнуваме само кога ќе влеземе во некоја криза, и после нив да ги обвинуваме за фактор за дестабилизација, туку да им понудиме да бидат фактор за инвестиција. Македонија нов бизнис-рај за Македонците (печалбари)

SA PARA DËRGOJNË GURBETÇARËT?

Maqedonia, parajsë e re biznesi për maqedonasit (gurbetçarët)

Të dhënat oficiale për numrin e papunësisë në Maqedoni , nga fillimi i tranzicionit e deri tani gradulisht zmadhohet, Ky është shkaku kryesorë pse shumica e rinisë duan të gjejnë qaren e tyre dikund jashtë, para së gjithash në Evropën Perendimore.

Ky trend i migirmit është i njoftur qysh në kohën e socializmit, posaçërisht tek popullata shqiptare , kur shqiptarët nuk ishin pjesë e industrializimit, shteti nuk i stimulonte në shkollim që nga ato të bëjë qytetarë të ndershëm dhe kur nga shteti nuk kishte interes, për atë se çpo ndodh në pjesën”shqiptare”. Gjith kjo shpjegon një ndryshim dramatik në dekadat e fundit (emigrim masovik i Shqiptarëve ne shtetet evroperendimore).

Sot është shumë vështirë të gjindet të dhëna të sakta reth asaj sa qytetarë nga maqedonia jetojnë jashtë. Për fat të keq, me informata të sakta nuk disponon asnjë institucion releevantë në shtet. Problem i veçantë është se , shumica zgjedhin rrugë ilegale vetëm se të arijnë në ndonjë vend të evropës perendimore. Nuk ka të dhëna të sakta reth migirmit tëk Maqedoniasit, kurse tek Shqiptarët , konstatim më i shpeshtë është se , çdo familje në fshat dhe çdo familje e dytë në qytet kanë nga një të punësuar jashtë vendit.

Megjithatë, para së gjithash, nuk duhet të harohet roli I tyre dhe ndihma që e dërgojnë për vendin tonë. Vetëm në Gostivarë ajo shumë e parave është me rëndësi të madhe dhe arin shumë prej 23-33 milion euro në vit, kurse sipas të dhënave oficiale nga Banka Popullore në nivel nacional është 863 milion euro. Numër i madh i familjeve shqiptare mbijetojnë nga zemërgjërësia e gurbetçarëve, dërgimi i parave! Por, megjithatë , migrimi dhe paratë dërguar nga mirgimtarët kanë ndihmuar jetën , por nuk kanë ndikuar në zhvilliimin e vendit.

Është shumë vështirë saktë të matet sasia e parave dërguara nga gurbetçarët. Nuk ka interes të mjaftueshëm nga asnjëra qeveri, respektivisht ndërmjet ekonomistëve dhe kreatorët e politikave, për paratë e dërguara nga ana e gurbetçarëve, kurse nga ana tjetër është shumë vështirë të mësohet dërgim i parave nga emigrantët, për shkak se një nga problemet gjatë hulumtimit të parave dërguar nga jashtë është vështirësia për caktimin e saktësisë së tyre, posaçërish nëse miret parasysh se pjesa e madhe e parave dërgohen nëpërmjet kanaleve joformale , të cilat nuk regjistrohen në Bankën qendrore ose ministritë relevante.

Qendra për Hulumtim dhe Krijim të Politikave në hulumtimin në temën “Zhvillimi ekonomik lokal në komunën e Gostivarit”, erdhi deri tek të dhëna për ,rëndësinë e parave që i dërgojnë emigrantët, në vendlindjet e tyre në këtë komunë., ose i harxhojnë apo investojnë gjatë vizitave të tyre. Ata para janë me rëndësi të veçantë për ekonominë , e cila është në periudhë të posttranzicionit.
”Investoni në Maqedoni-. Parajsë e re biznesi “ Ishte kampanja e fundit e qeverisë , për biznisë potencilet në maqedoni, e cila zbatohet në reth 50 gazeta udhëheqëse , prej të cilave 21 nga UE.

Asnjëri nuk shpjegon sa kushton kjo kampanja, kurse nga ana tjetër, sikur i harojmë qytetarët-gurbetçarët që punojnë dhe jetojnë në këto vende. I harojmë ato, ose potencialin t tyre për tëinvestuar në Maqedoni.

Edhe pse rëndesia e ndihmës nga migrantët është e pashmangshme për stabilitetin makroekonomik, megjithatë roli i tyre në ekonominë asnjëherë nuk është anlizuar në aspekt makroekonomik.
Mungesa e “investimeve publike –të mirave publike” nga ana e shtetit është poashtu një problem i madh, për çdo investitorë, sikur dhë të harxhojmë shumë të madhe parash për promovim , të vendit tonë si” parajsë e re biznesi në Evropë”. Cili do investitorë që të vijë, poashtu dhë për gurbetçarët , të cilat janë të adaptuar në kushtë evropjane , nuk do të mund ti kuptojnë problemet : nuk ka mjaft ujë, rrymë rrugë të paasfaltuara …. dhe kështu me radhë.

QHKP, me hulumtimin që bëri në Gostivarë, erdhi në përfundim se mu këto para ndikojnë në ngritjen e standardit vendas dhe zvoglimin e varfërisë.

Por, kryesisht, ata harxhohen në ndërtimin e shtëpive ose bëhen dasma kështu që mjetet e atilla nuk kanë ndikim në zhvillimin ekonomik.. Por, megjithatë, ka raste ku janë hapur, kompani prodhuese, nga ana e emigrantëve – që janë kthyer në vend që i kanë shfrytëzuar përparësinë teknologjike dhe diturinë në vendet e Evropës Perendimore, e pashmangshme është të përmendet “Gudalat”, prodhuesi i lëngjeve dhe “Fejzi” prodhuesi i prodhimeve të qumështit, shembujt e tyre tregojnë se emigrantë duhet të kontribujnë në krijimin e një sektori të qëndrueshëm të ndërmarjeve të vogla dhe të mesme.

Sektori privat është ai që duhet të ketë rolin që të udhëheqë procesin e zhvillimit ekonomik, por është me rëndësi qeveria të siguron korniza dhe kushte që tu mundësohet kompanive të konkurojnë në pazaret ndërkombëtarë dhe klimë biznesi për investicion.
Deri më tani paratë të dërguara nga jashtë ndikojnë në ngritjen e standardit vendorë dhe zvoglimin e varfërisë , por ato poashtu mund të jenë burim i rëndësishëm i zhvillimit ekonomik dhe investicionet e ardhshme. Për fat të keq, gurbetçarët deri më tani nuk e kanë tërhequr vëmendjen e vërtetë nga ana cilës do qeveri në Maqedoni.
Atëherë, të mos i harojmë gurbetçarët tanë dhe ti përmendim vetëm kur të futemi në ndonjë krizë dhe pastaj ti akuzojmë si faktor destabilizues, por tju ofrojmë të jenë faktor për investim. Maqedonia parajsë e re biznesi për maqedonasit (gurbetçarë)