Прочитајте ја оваа колумна на англиски.
Транспортот не претставува единствено средство за движење од една точка до друга – тој е клучен фактор што го обликува економското учество, социјалната инклузија и одржливоста на животната средина. Сепак, транспортниот сектор се соочува со бројни предизвици, како што се зголемените емисии на штетни гасови, неефикасниот јавен превоз и значајните родови разлики во пристапот и безбедноста. Според неодамнешната анализа на транспортот од родова и климатска перспектива, спроведена од Центарот за истражување и креирање политики (ЦИКП) во соработка со партнерските земји од Западен Балкан и Молдавија, транспортниот сектор во Македонија е еден од главните извори на стакленички гасови и е директно поврзан со родовите нееднаквости.
Родовите разлики во пристапот и користењето на транспортот се значајни. Мажите и жените во Македонија имаат различни искуства во однос на транспортот. Мажите почесто поседуваат и користат автомобили, додека жените повеќе се потпираат на јавниот превоз, пешачењето или велосипедизмот. Од вкупниот број испитаници кои изјавиле дека не поседуваат автомобил или велосипед (22,6%), дури 79,5% се жени. Жените користат автомобили во помал процент бидејќи најголем дел од нив не поседуваат автомобил (74,5%) или не знаат да возат (20,7%). Прашањата поврзани со безбедноста, пристапноста и цената на транспортот значително влијаат врз транспортниот избор на жените. Истражувањата покажуваат дека жените се чувствуваат помалку безбедно кога користат јавен превоз, особено во ноќните часови, и често се соочуваат со пречки како што се несоодветни тротоари и слабо улично осветлување. Жените се чувствуваат најмалку безбедно да користат велосипед (66,1%), да пешачат (55%), да користат такси (37,5%) и автобус (37,1%) во текот на ноќта. Тие најмногу се чувствуваат безбедно во автомобил (79,2%), автобус (55,2%) и такси (53,9%) во текот на целиот ден.
Прашање: Дали постои вид транспорт што не би го користеле сами поради безбедносни причини?
Покрај тоа, жените во руралните средини се соочуваат со дополнителни прeдизвици поради ограничените опции за јавен превоз. Недостатокот на сигурен транспорт го ограничува нивниот пристап до образование, здравствена заштита и вработување, што ја зголемува нивната економска ранливост. За да се намалат овие разлики, потребни се инвестиции во побезбеден, подостапен и подостапен јавен превоз.
ЦИКП спроведе интервјуа со 24 лица – корисници на јавниот превоз во градот Скопје (во периодот од октомври до ноември 2024 година). Истражувањето откри неколку клучни наоди. Поголемиот дел од испитаниците (66,7%) користат јавен превоз секојдневно, главно за да стигнат до работа (62,5%), училиште (16,7%) или државни услуги (16,7%). Општата задоволност од јавниот превоз е ниска. Повеќе од половина од испитаниците (58,33%) изразиле незадоволство од автобуските линии, додека 33,3% биле делумно задоволни. Слично, автобусите во шпицот добија слаби оценки – 37,5% од корисниците се незадоволни, а 33,3% се многу незадоволни. Пренатрупаноста е голем проблем, бидејќи 83,33% од испитаниците пријавиле дека автобусите често се преполни.
Пристапноста е уште еден сериозен предизвик. Според 75% од испитаниците, автобусите не обезбедуваат соодветни услови за родители со колички, иако повеќето сметаат дека во одредена мера ги задоволуваат потребите на лицата со попреченост. Сепак, жените со попреченост во фокус групите јасно изјавија дека јавниот превоз не е доволно пристапен за нив и дека е уште помалку пристапен од родова перспектива. Правната рамка за регулирање на транспортот не е усогласена со Конвенцијата за правата на лицата со попреченост, а тие се целосно исклучени од транспортните решенија.
Кога станува збор за климатските промени, транспортот значително придонесува за загадувањето на воздухот и климатските промени. Големата зависност од возила со фосилни горива, застарените јавни транспортни системи и високите стапки на увоз на половни возила дополнително го зголемуваат еколошкиот товар. Истражувањата покажуваат дека жените се посвесни и повеќе загрижени за климатските промени отколку мажите. Повеќе од половина од жените (58,1%) идентификуваат дека автомобилите имаат големо влијание врз климатските промени, во споредба со 49,6% од мажите. Исто така, 43,9% од жените изјавиле дека многу се загрижени за климатските промени, додека само 44,5% од мажите рекле дека се малку загрижени. Жените најчесто користат автобуси (70,8%), автомобили (68,5%) и велосипеди како најдостапни видови транспорт.
Прашање: Доколку сакате да користите одреден вид транспорт, дали имате пристап до него?
Заклучно, недостатокот на интегрирана и одржлива транспортна стратегија дополнително ги влошува овие предизвици. Потребни се мерки за политики како што се ревидирање на увозните давачки за да се фаворизираат нискоемисиони возила, зголемување на стимулациите за електрични и хибридни возила и проширување на јавните транспортни мрежи со позелени алтернативи. И покрај заложбите на државата за родова еднаквост и одржливост на животната средина, националните и локалните транспортни политики сè уште се главно родово неутрални. Буџетските средства за транспортната инфраструктура се фокусираат на проширување на патиштата и изградба на автопати, наместо на подобрување на јавниот и еколошкиот транспорт.
Преку воведување родово одговорни и климатски паметни транспортни политики, Македонија може да обезбеди подобра мобилност за сите, истовремено ефикасно справувајќи се со климатските промени.
Целосниот национален извештај „Родова анализа на транспортниот сектор кон родово и климатски одговорни политички решенија во Македонија“ ќе биде наскоро објавен!
Автор: м-р Ивана Петришкова
